De Tweede Wereldoorlog in Leudal in een notendop door Leon Moonen
Het grondgebied van de huidige gemeente Leudal werd op de eerste oorlogsdag 10 mei 1940 al door Duitse troepen overrompeld. Toen eind jaren dertig de dreiging van Hitler-Duitsland steeds groter werd, had de Nederlandse regering haastig geïnvesteerd in de Maaslinie langs de Limburgse Maas en in de Peel-Raamstelling op de grens van Limburg en Brabant, maar het was te weinig en te laat. Het beton van de bunkers was nog niet eens uitgehard.
Ook de belangrijkste Nederlandse verdedigingslinie, de Hollandse Waterlinie rondom de steden in Holland, wist het Duitse geweld niet te weerstaan. Na het bombardement van Rotterdam capituleerde Nederland op 15 mei roemloos en begon ‘de Bezetting’. Aanvankelijk was deze mild want de Duitsers zagen de Nederlanders als hun ‘Germaans broedervolk’, maar in de loop van de oorlog werd de Nederlandse huishouding steeds meer ten dienste van de Duitse oorlogseconomie gesteld, wat gepaard ging met terreur, roof en dwangarbeid. Bovendien werd de samenleving steeds hardvochtiger genazificeerd. Dat leidde tot verzet bij een deel van de bevolking, terwijl ook een gedeelte om diverse redenen (opportunisme, ideologie, zucht naar avontuur) met de Duitsers heeft gecollaboreerd.
Ronduit moorddadig was ‘de Bezetting’ voor de Joodse medeburgers: vanaf medio 1942 werden zij op transport gezet naar de vernietigingskampen in het oosten. Maar voor de meeste inwoners van Leudal speelde tot de herfst van 1944 de oorlog zich vooral letterlijk boven hun hoofden af: de luchtraids. Geallieerde bommenwerpers vlogen van Engelse vliegtuigbases over Noord- en Midden-Limburg heen en weer naar het Ruhrgebied, het industriële hart van Duitsland, en er zijn dan ook vele vliegtuigen neergeschoten. In Leudal is een fietsroute langs een aantal van deze gecrashte vliegtuigen uitgezet.
Na de invasie op 6 juni 1944 in Normandië probeerden de Geallieerden in september 1944 de oorlog te bekorten met een gewaagde luchtlanding rondom Arnhem om zodoende de Rijn over te steken en door te stoten naar Duitsland. Helaas mislukte deze operatie Market-Garden, maar bij het creëren van een brede strook voor het oprukken van de grondtroepen naar Arnhem werden de eerste dorpen van Leudal ten westen van het Kanaal Wessem-Nederweert (Neeritter, Hunsel, Ell, Ittervoort) op 25 september 1944 bevrijd. Bevrijd is wellicht een groot woord, want het gebied kwam in de frontlinie te liggen. De westoever van de Maas bleef voorlopig in Duitse handen, van waaruit Fallschirmjäger-troepen venijnige aanvallen uitvoerden.
De Geallieerden hadden nauwelijks een antwoord omdat ze waren gebonden door hun militaire acties bij de Scheldemonding in Zeeland om de haven van Antwerpen eindelijk te kunnen gebruiken voor de bevoorrading. Op zondag 8 oktober 1944 hielden de Duitsers in het nog bezette gedeelte van Leudal en in groter verband in de gehele Peel- en Maasregio een grote razzia om werkkrachten te verkrijgen.
Ruim 3000 mannen werden in het zicht van de bevrijding opgepakt en getransporteerd naar Duitsland voor dwangarbeid. Deze gebeurtenis is als de Grote Kerkrazzia de geschiedenis ingegaan omdat de mannen vooral werden opgepakt tijdens de zondagse kerkdiensten. Bij vele kerken in het gebied wordt met een ‘Sporen die bleven’-bordje aan deze razzia herinnert.
Half november was de haven van Antwerpen veilig gesteld en konden de Duitsers worden teruggejaagd over de Maas. Na een hevige beschieting waarbij 360 stuks artillerie waren betrokken, staken de Geallieerden het Kanaal Wessem-Nederweert over en werden de overige dorpen van Leudal bevrijd. Ook hier is bevrijd een te ruim woord, want met name de dorpen langs de Maas kwamen nu in de frontlinie te liggen en de bewoners werden veelal geëvacueerd. Bovendien maakten de achtergebleven Duitse mijnenvelden nog vele slachtoffers.
Bijna ieder Leudaldorp heeft een eigen monument om de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog te herdenken en waar op 4 mei veelal de nationale Dodenherdenking wordt gehouden. De Maasfrontlijn bleef gehandhaafd tot begin maart 1945 toen de Duitsers zich terugtrokken van de oostelijke Maasoever. Daarbij kwam er een einde aan de frontperiode in Leudal en kon de wederopbouw beginnen.
Door: Leon Moonen
